Werkgelegenheid in Brabant van 1900 tot nu
Over bevolkingskrimp op het Brabantse platteland
Jongeren die wegtrekken, een bevolking die vergrijst, steeds minder werk, voorzieningen die verdwijnen of uitgekleed worden: het Brabantse platteland krijgt op het moment flinke uitdagingen voor de kiezen. Vooral de rand van onze provincie wordt bedreigd door een leegloop – met alle sociale en economische gevolgen van dien. Welke demografische harde noten moet Brabant de komende decennia kraken? En wat kunnen we doen om de vitaliteit langs de Brabantse grenzen te versterken, nu én in de toekomst? Daarover gaat deze longread: Wat is er aan de rand?
The Second Sneak-Peek of Startup Design Framework
Als we denken aan bevolkingskrimp, dan associëren we die vaak met de periferie van Nederland, zoals het zuiden van Limburg, het oosten van Groningen en Zeeuws-Vlaanderen. Een demografische ver-van-ons-bed-show zeg maar. Maar langzaam maar zeker rukt die krimp ook op naar regio’s in de buurt van Brabant. In het noorden van Limburg en de Krimpenerwaard bijvoorbeeld, de zogenaamde anticipeerregio’s, wordt er al nadrukkelijk rekening mee gehouden. En ook aan de randen van Brabant zien we inmiddels de eerste symptomen van bevolkingskrimp.
Krimp mag ons dan pas sinds de laatste tijd bezighouden, de kiem ervan ligt al in de jaren zestig van de vorige eeuw. Vlak na de oorlog kende Brabant, en dan vooral het platteland, de snelste bevolkingsgroei van Nederland. Grote gezinnen met wel twaalf kinderen waren toen geen uitzondering. De rooms-katholieke kerk stimuleerde de komst van zoveel mogelijk nieuwe Brabanders: hoe meer kinderen, hoe beter. Geboortebeperking was in de ogen van de kerk een zware zonde, het krijgen van veel kinderen een deugd. Gemeenten en provincie ondersteunden die bevolkingsgroei door het stimuleren van verstedelijking. Mét een bijbehorend soepel beleid. Daarbij speelde stiekem ook een politiek motief: met de komst van zoveel mogelijk kinderen zou de achterstandspositie ten opzichte van het protestante Holland worden ingehaald.
Maar toen we halverwege de jaren zestig welvarender werden, God langzaam uit de Brabantse dorpen en steden verdween en de anticonceptiepil via Oss zijn weg vond tot in de verste uithoek van de provincie, was het snel gedaan met de grote gezinnen. De tweede demografische transitie was begonnen. [bron=//www.rooilijn.nl/wp-content/uploads/2017/12/5.-Latten.pdf]Lees meer over de demografische transitie in het volgende artikel van Rooilijn[/bron] Vanaf het midden van de jaren zeventig werd twee kinderen zo’n beetje de norm. Het aantal kinderen per vrouw daalde dus resoluut. Om de Brabantse bevolking op peil te houden, zijn er meer dan twee kinderen per vrouw nodig om hun plaats in te nemen. Brabant zit daar al een behoorlijke tijd onder.
...
Aantal kinderen per vrouw in Nederland [bron=//opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/] Netto vervangingsfactor:
Het gemiddeld aantal dochters dat een groep vrouwen ter wereld zou brengen indien bepaalde leeftijdsspecifieke vruchtbaarheids- en sterftecijfers zouden gelden. De netto vervangingsfactor geeft de richting aan waarin de toekomstige bevolking zich zal ontwikkelen volgens de geboorte- en sterfteverhoudingen van vrouwen in de beschouwde periode. Als de waarde van dit cijfer over een lange reeks van jaren groter dan één is, zal de bevolking op den duur toenemen, bij een waarde kleiner dan één afnemen. De buitenlandse migratie van vrouwen is hierbij buiten beschouwing gelaten.
Bron: CBS Statline.[/bron]
De komst van de pil draagt bij aan krimp
More than image
We prepared some high-quality photos, that you can use in your projects. When you have to show your application or website on iPhone, iPad or Macbook you can use these images.
...
Migratie maakt verschil
Terwijl er de afgelopen decennia steeds minder kinderen worden geboren, zijn er steeds meer ouderen. De grote groep babyboomers die na de Tweede Wereldoorlog is geboren, zorgt voor een golf aan pensionado’s. [bron=//www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/in-de-klas/gereedschappen/babyboomers]Bron: Babyboomers CBS[/bron] De natuurlijke bevolkingsgroei van Brabant vlakt af. Provinciebreed is er (nog) wel geen sprake van krimp, maar dat de bevolking jaarlijks groeit is niet meer vanzelfsprekend voor elke gemeente. Op sommige plekken zien we groei omslaan in krimp. Vooral in gemeenten die wat verder van de stad liggen, aan de rand van Brabant. Mill en Sint Hubert, Rucphen, Heeze-Leende: het zijn maar een paar voorbeelden van plattelandsgemeenten die hun bevolking langzaam zien slinken.
...
Natuurlijke bevolkingsgroei per gemeente in 2018 [bron=#]Meer lezen over de natuurlijke bevolkingsgroei? Zie het volgende artikel van het CBS
Bron: CBS Statline[/bron]
Steeds meer sterfte dan geboorte
More than image
We prepared some high-quality photos, that you can use in your projects. When you have to show your application or website on iPhone, iPad or Macbook you can use these images.
...
Ooit was het platteland (letterlijk) de kraamkamer van de Brabantse bevolkingsgroei en hadden de steden het nakijken. Maar nu zijn de rollen omgedraaid. De vier grootste steden – Eindhoven voorop –trekken bedrijven, kapitaal, kennis en consumenten aan. Terwijl de steden en hun directe omgeving borrelen en bruisen, is krimp de nieuwe realiteit voor regio’s aan de rand van Brabant, zoals het Land van Cuijk, de Kempen en delen van West-Brabant. Stuk voor stuk gebieden die op vrij grote afstand liggen van grotere steden. Het wegtrekken van jongeren gaat hier hand in hand met een laag geboortecijfer. En daar komt een hoog sterftecijfer als gevolg van vergrijzing nog eens bovenop.
Bevolkingsprognose Brabant tot 2049 [bron=//bevolkingsprognose.brabant.nl]Bron: De bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, Actualisering 2017 [/bron]
Krimp is de nieuwe realiteit
More than image
We prepared some high-quality photos, that you can use in your projects. When you have to show your application or website on iPhone, iPad or Macbook you can use these images.
...
De meeste gemeenten aan de rand van Brabant hebben dus niet alleen te maken met afnemende bevolkingsgroei, maar ook met een vertrekoverschot. Er gaan meer mensen weg dan dat er bijkomen. Jaarlijks verhuist zo’n 10 procent van de Nederlandse bevolking, zo’n 1,5 miljoen mensen. De meesten verhuizen over korte afstand, vaak binnen de gemeente of regio. Lange-afstandsverhuizers zijn vooral jongeren die een studie gaan volgen (18- tot 25-jarigen), of jongvolwassenen die ja tegen een baan hebben gezegd die te ver van hun woning ligt om te pendelen (25- tot 35-jarigen). Met een natuurlijke bevolkingsgroei die stabiliseert, is zo’n selectief migratieproces van jongvolwassenen de motor achter het groeiende verschil tussen stad en rand.
Verhuizingen naar leeftijd in Nederland [bron=//www.clo.nl/indicatoren/nl2112-verhuizingen] De verhuisgeneigdheid in Nederland is het grootst onder jongeren en jonge gezinnen. Naarmate mensen ouder worden, daalt de verhuismobiliteit.
Meer lezen over verhuizingen per gemeente? Zie het Compendium voor de leefomgeving uit 2015[/bron]
Vooral jongvolwassenen verhuizen
More than image
We prepared some high-quality photos, that you can use in your projects. When you have to show your application or website on iPhone, iPad or Macbook you can use these images.
...
Should I stay or should I go?
Voor veel jongeren in Brabant is studie de reden om na de middelbare school hun geboortegrond te verlaten en naar de stad te trekken. Niet zo vreemd als je bedenkt dat dáár de opleidings- en onderzoeksinstituten te vinden zijn. Bij de keuze tussen blijven of vertrekken, thuis wonen of op kamers gaan, speelt het opleidingsniveau een belangrijke rol. Veel Brabantse hbo- en wo-studenten gaan op kamers. [bron=//www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2018/04/studenten-gaan-minder-op-kamers]Bron: CBS[/bron] Bij mbo-studenten komt dat veel minder voor. Bovendien maakt de kortere reisafstand naar een roc dagelijks pendelen tussen huis en school gemakkelijker.
Behalve opleiding blijkt ook geslacht een rol te spelen in de voorkeur voor de stad. Van alle Brabantse studenten zijn het vooral de jonge vrouwen die sneller en vaker voor zelfstandigheid kiezen. Ze verruilen het ouderlijk huis al vroeg voor een bruisend bestaan in de stad. Jonge mannen wentelen zich liever nog wat langer in de comfortzone van het ouderlijke nest, dat – naar goed Brabants gebruik – van alle gemakken is voorzien. Daarin zijn Brabanders overigens geen uitzondering. Begin 2018 woonde in Nederland 55 procent van de 21-jarige vrouwen nog thuis tegenover 69 procent van de 21-jarige mannen. [bron=//www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2018/34/jonge-vrouwenoverschot-in-veel-universiteitssteden]Bron: CBS[/bron]
De combinatie van deze twee factoren – opleidingsniveau en geslacht - kan binnen één en hetzelfde gezin tot compleet andere keuzes leiden. Dat bewijzen Eef Berends (29) en Tomas Berends (26) uit Mill en Sint Hubert. De een gaat studeren en wil het liefst zo snel mogelijk de wijde wereld verkennen, de ander is graag praktisch bezig en kiest bewust voor wonen in zijn geliefde geboortedorp.
...
...
Eef Berends en Tomas Berends: hetzelfde Brabantse nest, andere uitvliegroutes– onder meer op woongebied
Interview
...
Het verhuisgedrag dat je ziet bij hoogopgeleide vrouwen zoals Eef tekent de groeiende verschillen tussen stad en rand nog wat extra. Niet alleen zijn hoogopgeleide jongeren oververtegenwoordigd in plaatsen met een universiteit of hogeschool, ook zijn er een stuk meer jonge vrouwen (tussen de 20 en 25 jaar) dan jonge mannen, zo blijkt uit cijfers van het CBS. [bron=//www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2018/34/jonge-vrouwenoverschot-in-veel-universiteitssteden] Meer lezen over de trek van jonge vrouwen naar de stad? Zie de volgende site van het CBS [/bron] Universiteitssteden als Utrecht, Leiden en Maastricht spannen daarbij de kroon (met respectievelijk 73, 74 en 76 mannen op elke 100 vrouwen tussen de 20 en 25 jaar), maar ook in Brabantse steden als Tilburg en Breda wonen meer jonge vrouwen dan jonge mannen. De randen van Brabant zijn hiervan het spiegelbeeld: in de dorpskroeg domineren de mannen.
Aantal mannen van 20 tot 25 jaar per 100 vrouwen [bron=//opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/]Aantal mannen van 20 tot 25 jaar per 100 vrouwen op 1 januari 2018
Bron: CBS Statline [/bron]
Jonge vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in Brabant
More than image
We prepared some high-quality photos, that you can use in your projects. When you have to show your application or website on iPhone, iPad or Macbook you can use these images.
...
Braindrain (en braingain…)
Is de stap naar op kamers gaan eenmaal gezet, dan wordt de kans op terugkeer naar de geboortegrond flink kleiner. In de studentensteden doen Brabantse jongeren hun kenniskapitaal op en ze blijven er – vaker dan een halve eeuw geleden – werken en wonen. Een stedelijke omgeving blijkt de beste roltrap voor hun carrière te zijn. De vier grootste steden in Brabant werken als een regionale magneet, vooral op hbo’ers. Zij blijven na hun studie namelijk voor werk in en om die steden ‘hangen’. Bij de wo’ers ligt dat net iets anders: daarvan waagt een derde voor of vlak na de studie de sprong over de grote rivieren. Dat heeft alles te maken met studiekeuze en kans op werk. Wie bijvoorbeeld medicijnen wil studeren, moet naar een universiteit buiten Brabant. En ook de kans op academisch werk is buiten Brabant nu eenmaal groter.
Verhuizing voor opleiding en werk [bron=url]In deze figuren heeft IVA Onderwijs op verzoek van BrabantKennis de woonplaats van afgestudeerden HBO-ers en WO-ers drie jaar na afstuderen vergeleken met hun woonplaats op 16 jarige leeftijd. Het gaat om de afgestudeerden van de jaren van 2005-2006 t/m 2014- 2015.
Ter illustratie is het percentage van HBO’ers in Tilburg als volgt bepaald. Het percentage voor Tilburg over de periode 2005/2006 t/m 2014/2015 (177%) is bepaald als het quotient van alle hbo afgestudeeren die drie jaar na afstuderen in Tilburg wonen (8.551) / (gedeeld door) hbo afgestudeerden die op 16-jarige leeftijd in Tilburg woonden (4.837).
De woonplaats van afgestudeerden wordt pas recent steeds beter bijgehouden. Daarom is niet van alle afgestudeerden de woonplaats op 16 jarige leeftijd bekend. In onderliggende analyse zijn daarom circa 80% van de HBO afgestudeerden en 70% van de WO afgestudeerden opgenomen. De figuren en bijgevoegde tabellen zijn daarom niet geschikt om de totale braindrain te bepalen maar geen wel een robuust beeld van de patronen van verhuizingen van jongeren.
Bekijk hier de onderliggende tabellen
BrabantKennis tabel-Braindrain-HBO
BrabantKennis tabel-Braindrain-WO
[/bron]
Aantal afgestudeerde inwoners in een gemeente ten opzichte van hun woonplaats op 16 jarige leeftijd
...
De stad die deze braindrain van jonge academici succesvol tackelt, is Eindhoven. Tilburg en ’s-Hertogenbosch volgen op gepaste afstand. Het succes van Eindhoven heeft alles te maken met de unieke match tussen de opleidingen die aan de technische universiteit worden aangeboden en de technologisch georiënteerde arbeidsmarkt in de regio. Door de innovatieve bedrijvigheid van ASML, Philips en NXP lukt het deze bedrijven om hoogopgeleide bèta’s uit de provincie én van ver daarbuiten aan zich te binden.
Het patroon is duidelijk: steeds meer Brabantse jongeren verhuizen van het platteland naar de grote Brabantse steden, die op hun beurt weer jonge mensen verliezen aan de Randstad. Als we kijken naar de rand van Brabant, dan zijn de cijfers onverbiddelijk: uiteindelijk blijft maar één op de drie uiteindelijk universitair geschoolde jongeren ‘op het dorp’ wonen. Daarmee is de aard van de migratie onderdeel van het probleem. Aan de rand van Brabant zijn het vooral hoogopgeleide jongeren die vertrekken en zelden terugkeren. Zo versterken de processen van braindrain en vergrijzing elkaar.
...
Steeds meer hbo-plussers rond de stad [bron=//opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/]CBS Statline[/bron]
Verschil opleidingsniveau met rand neemt toe
More than image
We prepared some high-quality photos, that you can use in your projects. When you have to show your application or website on iPhone, iPad or Macbook you can use these images.
...
Vitaliteit verschraalt
De uittocht van hogeropgeleide jongeren heeft gevolgen voor de randen van Brabant. Het is in allerlei opzichten een aderlating voor de vitaliteit. Hogeropgeleiden spelen een belangrijke rol bij vernieuwingsprocessen. Zij zetten zich namelijk - samen met kerkgangers en mensen van middelbare leeftijd – relatief vaak in voor de lokale gemeenschap. Met hun vertrek lekt niet alleen potentiële kennis en ondernemerschap weg, ook worden er (op termijn) minder kinderen geboren en zijn er simpelweg minder mensen die een bijdrage kunnen leveren aan de lokale samenleving. Zo zie je op steeds meer terreinen een scheefgroei tussen vraag en aanbod, bijvoorbeeld in de zorg, het onderwijs en op de woningmarkt.
RUIMTEVOLK heeft onderzocht voor welke uitdagingen het buitengebied van Land van Cuijk staat en welk nieuw toekomstperspectief daarbij past.
Toenemende vergrijzing betekent een grotere zorgvraag en meer druk op de welzijnsvoorzieningen in de kleine kernen. Het aantal mensen dat die zorg kan leveren neemt de komende decennia juist af. Het sterkst aan de randen van Brabant. De meeste zorginstellingen hebben nu al moeite om vacatures te vervullen. Tegelijkertijd groeit de druk op mantelzorgers: familieleden, bekenden en buren die helpen in het huishouden, boodschappen doen en ouderen gezelschap houden. [bron=//www.pbl.nl/onderwerpen/bevolking/nieuws/sterke-daling-van-potenti-le-mantelzorgers-in-de-toekomst]Bron: Sterke daling van potentiële mantelzorgers in de toekomst, PBL[/bron] De meeste mantelzorgers zijn tussen de 50 en 75 jaar oud en leveren een forse bijdrage aan de ondersteuning van de oudste Brabanders, de 85-plussers. Door het vertrek van jongeren komen er steeds minder potentiële mantelzorgers.
Het aantal potentiële mantelzorgers neemt af [bron=//www.pbl.nl/onderwerpen/bevolking/nieuws/sterke-daling-van-potenti-le-mantelzorgers-in-de-toekomst]Bron: Sterke daling van potentiële mantelzorgers in de toekomst, PBL[/bron]
Steeds minder 50- tot 75-jarigen ten opzichte van 85-plusser
...
Terwijl het aantal ouderen groeit, neemt het aantal jongeren juist snel af. De ‘ontgroening’ aan de randen van Brabant is groot. In 2017 woonden in het Land van Cuijk een magere 15 procent jongeren tot 15 jaar, in 2050 zal het aandeel van jongeren in deze leeftijdscategorie nog verder dalen, tot 13,5 procent. De gevolgen zien we vooral op scholen in de kleine kernen. [bron=//www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4423451/bijna-duizend-scholen-te-klein-onderwijs-kwetsbaar]In heel Nederland dreigt sluiting voor een kleine duizend scholen omdat ze te weinig leerlingen hebben; een aantal dat de komende vier jaar naar verwachting verder oploopt. In het land van Cuijk gaat het om basisscholen in kernen als Escharen (gemeente Grave), Beers (gemeente Cuijk), Vortum-Mullem en Maashees (gemeente Boxmeer).
Bron: Bijna duizend scholen te klein, RTL Nieuws[/bron] Zo sloot in het kerkdorp Landhorst in 2016 de enige basisschool die het dorp rijk was: De Vlieger. De kinderen van het dorp moeten sindsdien uitwijken naar basisscholen in de omgeving. Landhorst is één van een steeds grotere groep kernen die cruciale voorzieningen ziet vertrekken. Dat het aantal jongeren daalt heeft ook gevolgen voor het verenigingsleven. Zangkoren, harmonieën en voetbalclubs zien hun ledenaantal achteruitlopen en moeten fuseren met verenigingen in omliggende dorpen. De sociale voedingsbodem verschraalt. [bron=//www.nrc.nl/nieuws/2019/02/24/in-noord-brabant-kniel-je-niet-meer-voor-de-pastoor-a3655203]Bron: In Noord-Brabant kniel je niet meer voor de pastoor, NRC[/bron]
Het aantal basisschoolleerlingen in Brabant [bron=//opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/]Bron: CBS Statline[/bron]
Het aantal basisschoolleerlingen in Brabant
...
Ook de woningmarkt aan de randen van Brabant raakt een stuk complexer door de veranderende bevolkingssamenstelling. De behoefte aan woningen sluit niet genoeg aan bij het aanbod. Krimp leidt normaal gesproken tot een meer ontspannen woningmarkt: er is immers meer aanbod dan vraag. Maar omdat ouderen vandaag de dag langer zelfstandig blijven wonen, is daar nu nog niet veel van te merken. Slechts een klein deel verhuist naar een kleinere woning of appartement. [bron=//www.pbl.nl/blogs/babyboom-babybust-uitstroom-van-ouderen-uit-de-woningmarkt]Bron: Babyboom, babybust, uitstroom van ouderen uit de woningmarkt, PBL.[/bron] En de huizen die vrij komen, zijn vaak voor starters onbetaalbaar. [bron=//www.pbl.nl/sites/default/files/cms/publicaties/pbl-2018-interview-vereniging-eigen-huis.pdf]Bron: De huizen van de babyboomers zijn de hoop van starters, PBL [/bron] Tomas kan erover meepraten. Volgens hem worden er in Mill te weinig betaalbare woningen gebouwd voor starters. Bovendien wil hij graag meer ruimte voor eigen inbreng in het bouwproces.
Zulke fricties op de woningmarkt zorgen voor lastige dilemma’s. Is het wel verstandig om nu woningen bij te bouwen voor starters, of moet gewacht worden op het vastgoed van de senioren? Hoe los je de behoefte aan woningen voor jongeren creatiever op? Dit soort prangende vragen spelen steeds nadrukkelijker aan de randen van Brabant. Net als bredere leefbaarheidsvraagstukken. Hoe vul je met elkaar de behoefte in die inwoners hebben als het gaat om toegankelijke en toekomstbestendige ontmoetingsplekken en welzijnsfaciliteiten voor iedereen? En wat te denken van de sterk vergrijzende boerenstand? Binnen nu en tien jaar gaat een groot deel van de boeren met pensioen en de meesten hebben geen opvolger. Wie zijn straks de dragers en beheerders van het Brabantse ‘plattelandschap’?
Vernieuwing van onderop
Het antwoord op deze vragen wordt nu vaak van onderop gegeven, in de dorpen waar de noodzaak en de krimp het meest gevoeld wordt. Het besef van urgentie zorgt ervoor dat die dorpen aan de rand van Brabant niet alleen stapelplaatsen van problemen zijn, maar ook vindplaatsen van vernieuwing en verandering. Niet zo gek als je bedenkt dat vernieuwing niet in het midden maar in de marge floreert: aan de (rafel)rand.
Zo barst het in de kleinste kernen van de sociale innovatie. Denk bijvoorbeeld aan de nieuwe zorg- en energiecoöperaties. Hier zie je dat je van krimp niet in de kramp hoeft te schieten. Zolang je krimp niet bestrijdt maar begeleidt, komen naast problemen ook kansen tevoorschijn. Juist omdat dorpen klein(er) zijn, is het makkelijker om de handen ineen te slaan, zoals de stichting ‘Eigen Kweek’ in Langeboom laat zien. [bron=//www.eigenkweeklangenboom.nl/]Lees hier meer over Eigen Kweek[/bron] Met een gezamenlijk inkoopcollectief verlichten ze de energierekening van inwoners en investeren ze tegelijkertijd in de leefbaarheid en duurzaamheid van het dorp.
Duurzame energieopwekking in Brabant [bron=//www.omroepbrabant.nl/nieuws/2972225/Gemeenten-willen-over-op-schone-energie-maar-daar-komt-in-de-praktijk-bijna-niks-van-terecht]Bron: Gemeenten willen over op schone energie maar daar komt in de praktijk bijna niks van terecht, Omroep Brabant[/bron]
Vooral gemeenten aan de rand van Brabant zijn succesvol
More than image
We prepared some high-quality photos, that you can use in your projects. When you have to show your application or website on iPhone, iPad or Macbook you can use these images.
...
Maar terwijl aan de rand van Brabant - noodgedwongen - de kracht van onderop opbloeit, moet je je afvragen of de aanpak van krimp volledig op het bordje van lokale gemeenschappen kan worden geschoven. Rijk en provincie leggen op dit moment met hun beleid veel nadruk op de eigen verantwoordelijkheid van krimpgemeenten en –regio’s. Een gedeelde verantwoordelijkheid, verbondenheid en solidariteit wordt voorlopig nog niet echt gevoeld. Dat is opvallend, want verstedelijking en bevolkingsdaling hangen onlosmakelijk met elkaar samen. Groei en krimp staan niet los van elkaar: de winst van de grote stad - de komst van hogeropgeleiden - gaat immers ten koste van de randgebieden in Brabant.
Het beleid dat het rijk en de provincie in de jaren negentig in gang hebben gezet om stedelijke regio’s sterker te maken en hun economische concurrentiepositie te verbeteren, was enorm succesvol. Investeren in de stad als motor van de economie was ook nodig, de steden in Brabant hadden het op dat moment zwaar te verduren. Nu de achterstand is ingehaald en zelfs is omgezet in een voorsprong, is het de vraag of handhaven van dit beleid de tegenstelling tussen stad en rand die er is niet onnodig versterkt. Niet voor niets vragen steeds meer onderzoekers, waaronder het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), aandacht voor ‘territoriale ongelijkheid’. [bron=//www.pbl.nl/publicaties/2011/nederland-in-2040-een-land-van-regio’s-ruimtelijke-verkenning-2011]Bron: Nederland in 2040: een land van regio’s - Ruimtelijke Verkenning 2011, PBL[/bron] Zij merken dat door de vergrijzing, uitstroom van hoogopgeleiden en krimpende arbeidsmarkt sommige randgebieden niet alleen minder populair worden om te wonen maar ook om te werken.
Groeiende kloof?
Er is dan nog wel geen sprake van een verslechterde economische positie van de randen van Brabant op dit moment, maar hun streekeconomieën– agribusiness, industrie en logistiek – staan op z’n zachtst gezegd wel voor grote uitdagingen. [bron=//www.omgevingswetinbrabant.nl/media/1356/downloadboekjelicht.pdf]Bron: Netwerken in Brabant, Tordoir[/bron] Het zijn sectoren die concurrentiegevoelig zijn en kampen met lage marges. De toekomst ligt in innovatie en kennisintensivering, maar massaproductie en schaalvergroting zijn dominant. Die vallen of staan met goedkope arbeid. Niet voor niets schakelen steeds meer ondernemers hulp in uit Oost-Europa. Hoogopgeleide expats uit India vinden hun weg naar de Brabantse steden, terwijl de randen van Brabant in toenemende mate bevolkt raken door hardwerkende, maar relatief laagopgeleide en laagverdienende Polen. Dat versterkt de ongelijkheid in werkgelegenheid.
Arbeidsmigranten uit Oost-Europa [bron=//www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2018/12/kenmerken-van-achterstandsgebieden-op-postcodeniveau]Bron: Kenmerken omgevingsadressendichtheid, huishoudens met lage inkomens en inwoners met een migratieachtergond uit Midden- en Oost-Europese landen op postcodeniveau, CBS[/bron]
Aandeel geregistreerde migranten groot aan de rand
More than image
We prepared some high-quality photos, that you can use in your projects. When you have to show your application or website on iPhone, iPad or Macbook you can use these images.
...
De groeiende ongelijkheid tussen stad en rand is niet alleen een rationele kwestie. Er is ook een emotionele dimensie. [bron=#]In de randen van Nederland ligt de werkzekerheid lager bij dezelfde opleiding Bron: Werkzekerheid en de start op de arbeidsmarkt: de rol van de regio, PBL zie oa bijlage 1 van de notitie.
In de randen van Nederland ligt het salaris lager bij dezelfde opleiding Bron: Toenemende ruimtelijke verschillen in opleiding, DEMOS [/bron] Krimpkenner Gert-Jan Hospers stelt niet voor niets dat we in het huidige debat over bevolkingskrimp te veel focussen op de hardware – de manier waarop je omgaat met leegstand bijvoorbeeld - en te weinig op de software en de mindware. Hoe ervaren mensen krimp? Wat betekent het om in een krimpregio te wonen? Wat doet het vertrek van jongeren, de vergrijzing van de achterblijvers en de komst van (tijdelijke) nieuwkomers met het gemeenschapsgevoel? Zeker, de huizenprijzen, het voorzieningenniveau, de aansluiting op openbaar vervoer zijn stuk voor stuk belangrijke kwesties, maar leefbaarheid is meer dan dat.
Wanneer ‘het gevoel van hier’ niet genoeg wordt gevoeld, dan werkt dat door in het vertrouwen in de overheid en optimisme over de toekomst. En juist op dat punt dreigt de kloof met stedelijke gebieden in Brabant groter te worden. De opeenvolgende verkiezingsuitslagen laten zien dat er ook in electoraal opzicht sprake is van groeiende verschillen tussen stad en rand. Volgens bestuurskundige Caspar van den Berg lopen de politieke scheidslijnen steeds vaker tussen regio’s die bruisen en regio’s die krimpen en wordt de culturele en politieke kloof tussen regio’s langzaam maar zeker dieper. [bron=//www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-organisatie/nieuws/bubbels-bedreigen-nationaal-bestuur.9602703.lynkx]Bron: Van zuilen naar bubbels – globalisering en diepere scheidslijnen tussen regio’s groeiende uitdaging voor consensusbestuur, Casper van den Berg, BinnenlandsBestuur[/bron] Hij waarschuwt voor ‘bubbels’ van burgers en buitenlui die elkaar niet meer verstaan. Het schrikbeeld: niet de stad naast maar tegenover de rand.
Uitslag Tweede Kamerverkiezingen 2017 [bron=#]Bron: Josse de Voogd[/bron]
In steden wordt anders gestemd dan aan de rand
...
Aan de randen van Brabant worden de gevolgen van bevolkingsdaling steeds voelbaarder. West-Brabant, delen van de Kempen, de Peel en het Land van Cuijk hebben te maken met vergrijzing, braindrain, verdwijnende voorzieningen, een moeilijke woningmarkt en een verschraling van de economische en sociale vitaliteit. Deze gebieden bevinden zich steeds vaker in de hoek waar de klappen vallen. Ze tonen veerkracht, maar hebben ook te maken met structurele problemen die niet altijd even makkelijk van onderop opgelost kunnen worden. Wat moet er gebeuren om de rand te versterken en leefbaar te houden? En hoe voorkomen we groeiend onbegrip? We hebben drie suggesties voor bestuur en beleid.
...
1. Ga voor stad én rand. Ontwikkeling van stedelijke groei krijgt de nodige aandacht, maar voor de krimpende randen van Brabant is dat minder vanzelfsprekend. De aanpak van krimp staat – in tegenstelling tot die van groei – bovendien nog in de kinderschoenen. De randen van Brabant hebben aandacht nodig op bestuurlijk, financieel en kennisgebied. Maar dat hoeft niet ten koste te gaan van de stad. Integendeel, het gaat om een productief samenspel. Het liefst op basis van solidariteit. Juist de steden zullen de situatie waarin de krimpende randen op dit moment verkeren herkennen. In de jaren zeventig en tachtig hadden ook zij met krimp te maken en liepen ze leeg, met armoede en verloedering als gevolg. Zij zijn toen geholpen door andere overheden als het Rijk en zijn nu ook andersom solidair. [bron=//www.binnenlandsbestuur.nl/ruimte-en-milieu/nieuws/amsterdam-trekt-zich-lot-van-krimpgemeenten-aan.9580725.lynkx]Lees hier hoe Amsterdam solidair is met krimpgebieden en deze ondersteunt.[/bron]
...
2. Koppel klein en groot. De veerkracht aan de randen van Brabant is groot. Het bruist en borrelt van de initiatieven van onderop. De korte lijntjes en de voelbare noodzaak om de handen ineen te slaan en zelf actie te ondernemen, maken een enorme energie los onder de ‘achterblijvers’. Zo zijn het bijvoorbeeld niet de steden die koplopers zijn in de omslag naar hernieuwbare energie, maar de Brabantse plattelandsgemeenten. Tegelijkertijd lopen initiatiefnemers ook aan tegen de grenzen van hun eigen netwerkkracht. Initiatieven van onderop winnen aan kracht als ze kunnen meeliften op grote programma’s en financieringsstromen van bovenaf. Door bijvoorbeeld het slim koppelen van provinciale programma’s voor energietransitie aan coöperatieve dorpsnetwerken, ben je duurzaam en sociaal bezig. Je bevordert daarmee eigenaarschap en collectiviteit in een dorp, nieuwe verdienmodellen voor lokale bedrijven en verbetering van de eigen leefomgeving.
...
3. Verbeter het ‘blijfklimaat’. Wat die leefomgeving betreft: in krimpgemeenten gaat de aandacht vaak naar verbetering van het vestigingsklimaat. Bijvoorbeeld door te proberen via (koude) regiomarketing nieuwe bewoners, bedrijven en bollebozen aan te trekken. Maar dat is meestal weggegooid geld. Jongeren die voor hun studie naar de stad vertrekken, komen niet ineens terug. Tenminste, niet als de universiteit of hogeschool niet meeverhuist. Het is beter om je te richten op de mensen die blijven. En dat zijn nog altijd de meesten. Koester de bestaande bewoners en bedrijven. Ga met ze in gesprek over wat ze aantrekkelijk vinden aan de plek en wat ze nodig hebben om er prettig te kunnen wonen, werken en leven. Treur niet te veel om de jongeren of bedrijven die wegtrekken, maar richt je aandacht op diegenen die kiezen voor de rust en ruimte van het dorp. Zet met andere woorden niet in op verbetering van het vestigingsklimaat, maar verwarm het blijfklimaat!
Kijk op Brabant
BRABANTKENNIS
BrabantKennis verkent op eigen wijze de toekomst van Brabant: onafhankelijk, nieuwsgierig en vernieuwend in vorm. We prikkelen tot nadenken en houden Brabant scherp. Wij observeren, confronteren en inspireren, en dat doen we door trends te spotten, toekomstbeelden te schetsen en nieuwe perspectieven te bieden.
Volg ons op www.brabantkennis.nl en op Twitter, Facebook, LinkedIn en YouTube (@BrabantKennis).
© BrabantKennis 2019
COLOFON [bron=url]Tekst: Joost Peters, ministerievantekst.nl
Vormgeving: Total Design
Fotografie: Willeke Machiels en Marc Bolsuis
Redactie: Sjoerd van Dommelen en Joks Janssen
Eindredactie: Silvia de Caluwé, decaluwetekst.nl
Voor deze publicatie is gebruikgemaakt van de publicatie Land van Cuijk, verkenning naar de samenhang in opgaven en een nieuw toekomstperspectief voor het buitengebied, Ruimtevolk, Anne Seghers en Janneke Rutgers.
[/bron]
Disclaimer
Bij de samenstelling van deze publicaties is gebruikgemaakt van diverse bronnen en informatie die door vele organisaties is verstrekt. BrabantKennis kan echter niet de juistheid of nauwkeurigheid garanderen van de in deze uitgave voorkomende gegevens, informatie of meningen, noch met betrekking tot de geschiktheid daarvan voor enig doel, enige situatie of enige toepassing. BrabantKennis is dan ook niet aansprakelijk voor eventuele schade, verliezen of andere gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave voorkomende gegevens, informatie of meningen.