Werkgelegenheid in Brabant van 1900 tot nu

Over de toekomst van de arbeidsmarkt in Brabant

Hoewel het herstel van de Brabantse economie definitief heeft ingezet, zien we dat nauwelijks terug in dalende werkloosheidcijfers. Dat heeft alles te maken met de mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Daar komt bij dat het aanbod van arbeid in de toekomst afneemt door vergrijzing en ontgroening van de Brabantse bevolking. Dat roept diverse vragen op. Hebben we buitenlandse werknemers nodig om in de verwachte tekorten te kunnen voorzien? Weten we voldoende talent aan te trekken en te behouden? En: kiezen we voor kwaliteit? Daarover gaat deze vierde longread in de reeks Kijk op Brabant 2015-2016.

‘Geef me werk wat bij me past en ik hoef nooit meer te werken.’ De Chinese wijsgeer Confucius had het zo’n 500 jaar voor het begin van onze jaartelling al scherp gezien: werk verschaft structuur en sociale contacten, geeft zin, en zorgt – in het ideale geval dat talent en professie samenvallen – voor een vreugdevol bestaan. Maar ja, dan moet dat werk er natuurlijk wel zijn. Dat was de afgelopen periode allerminst vanzelfsprekend. Ook in Noord-Brabant hebben we de negatieve gevolgen ondervonden van de diepste economische recessie sinds de Tweede Wereldoorlog. Hoewel de Brabantse economie weer opveert, is dat nauwelijks terug te zien in dalende werkloosheidcijfers. [bron=//www.omroepbrabant.nl/?news/244606822/25.000+vacatures+wachten+nog+op+de+geschikte+kandidaat,+steeds+vaker+een+mismatch.aspx]Omroep Brabant: ‘25.000 vacatures wachten nog op de geschikte kandidaat, steeds vaker een mismatch’[/bron] Er zijn daarentegen nog veel onvervulde vacatures, met name in technische sectoren en in het onderwijs. [bron=//www.werk.nl/xpsimage/wdo_014199]Lees meer over moeilijk vervulbare vacatures op pagina 4 van dit rapport van het UWV.[/bron] Dat heeft alles te maken met de mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt: kandidaten beschikken niet over de juiste papieren of vaardigheden. 

Daar komt nog bij dat de Brabantse arbeidsmarkt wordt geconfronteerd met demografische veranderingen: vergrijzing, ontgroening en krimp van de beroepsbevolking. Hoewel de verhoging van de pensioenleeftijd de krimp van de beroepsbevolking iets zal verzachten, is de verwachting dat arbeid een steeds schaarser goed wordt. Na 2025 zal het arbeidsaanbod echt gaan krimpen. Vanaf dat moment wordt het groeivermogen van onze economie getemperd door het afnemend aantal beschikbare handen (en hoofden!). [bron=//www.ing.nl/media/ING_EBZ_economische-uitdagingen-voor-Nederland_tcm162-89580.pdf]ING: ‘We hebben niet genoeg handen’ In het verleden steeg het arbeidsaanbod flink, door de groei van de bevolking en de toenemende participatie van vrouwen. Dit droeg flink bij aan de economische groei. De vrees is dat het in de nabije toekomst afgelopen is met de stijging van het arbeidsaanbod, doordat de Nederlandse bevolking in rap tempo vergrijst. Heeft Nederland nog wel genoeg mensen om het werk te doen? Lees verder op pagina 11 van dit ING rapport. [/bron]

De regio die zorgt voor een arbeidsmarkt met voldoende aanbod is spekkoper

De grote vraag is dan ook: hoe zorgen we op termijn voor een passend arbeidsaanbod? Daarop is geen eenvoudig antwoord te geven. Hoe verschillende segmenten van de arbeidsmarkt zich ontwikkelen, en wat dat betekent voor het benodigde aantal en type werknemers, is geen uitgemaakte zaak; het is sterk afhankelijk van technologische ontwikkelingen en mondiale concurrentie. [bron=//www.rathenau.nl/nl/file/392/download?token=NYuiFEIj]De commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid van de Tweede Kamer vroeg begin 2015 aan het Rathenau Instituut of ze een overzicht kon maken van wat er in de wetenschap bekend is over de invloed van technologische ontwikkelingen op de werkgelegenheid. Dit mede naar aanleiding van een toespraak van minister Asscher waarin hij zijn zorgen uitte over robots en werk. De Tweede Kamer wil de inzichten uit de wetenschap en de lessen uit de geschiedenis gebruiken als basis voor het komende politieke debat over de effecten van technologie op de arbeidsmarkt. De analyse van het Rathenau vindt u hier. [/bron] Desondanks wijst een aanzienlijk aantal economen op de noodzaak van arbeidsmigratie. [bron=//www.wrr.nl/fileadmin/nl/publicaties/PDF-overige_uitgaven/In_betere_banen.pdf]In een Europa zonder grensposten is arbeidsmigratie nauwelijks meer weg te denken. Sterker nog: het was een expliciet doel van de landen van de Europese Unie om naast de vrijheid van handel en goederen ook het vrije verkeer van werknemers te bevorderen. De gedachte hierachter is dat zo arbeidstekorten in het ene land opgevuld kunnen worden door werkloze werknemers uit andere landen. Naast het voorkomen van werkloosheid zorgt een open Europese arbeidsmarkt voor veerkracht van de economie en kunnen regio’s in Europa zich specialiseren. Op die manier wordt het competitief voordeel van Europa als geheel groter. Bron WRR, In betere banen, pagina 13 [/bron] Arbeidsmigranten, zowel van binnen als buiten de EU, kunnen voorzien in bepaalde tekorten op de arbeidsmarkt. Daarbij gaat het zowel om een tekort aan mensen als aan specifieke talenten. Door het stimuleren van arbeidsmigratie is het mogelijk werk te verrichten dat zónder deze migranten niet of in mindere mate gedaan zou worden.

Maar komen straks alle slimme techneuten uit het buitenland omdat we in Brabant te maken hebben met een chronisch tekort aan vakbekwame arbeidskrachten? En kunnen we in de zorg onze patiënten beter Chinees of Turks gaan leren, omdat alleen die landen straks nog een overschot aan gekwalificeerd personeel in de aanbieding hebben? Met andere woorden: gaan arbeidsmigranten de tekorten op de Brabantse arbeidsmarkt oplossen en onze vergrijzing opvangen? Of moeten we het eigen arbeidspotentieel van Brabant beter benutten? Weten we eigenlijk wel voldoende talent aan te trekken en te behouden? Kiezen we voor kwaliteit? Een verhaal over arbeidsmigratie, over braindrain en braingain, en het groeiend belang van onderwijs en scholing.

Arbeidsmigratie
Arbeidsmigratie is geen nieuw fenomeen. Toen Philips in de jaren twintig van de vorige eeuw aan de productie van radio’s begon en de grote Brabantse gezinnen niet meer genoeg werkkrachten leverden, haalde het bedrijf op grote schaal jonge mensen van verder weg, uit Midden-Limburg, de Belgische Kempen en verder. En na 1960 liet de arbeidsintensieve Brabantse industrie, waaronder datzelfde Philips, de nodige gastarbeiders overkomen uit Spanje, later uit Turkije en Marokko. [bron=//www.uitgeverijveerhuis.nl/3670549/ik-kwam-met-een-koffer-van-karton---geertje-van-os] Lees verder over migranten uit Spanje in ‘Ik kwam met een koffer van karton.’ Spanjaarden in Zuid-Oost Brabant 1961-2006, Uitgeverij Veerhuis: Alphen aan de Maas, 2006[/bron] Inmiddels is arbeidsmigratie uitgegroeid tot een onlosmakelijk onderdeel van onze internationale economie. Zo is arbeidsmigratie cruciaal voor de interne markt van de Europese Unie. Nu de binnengrenzen in de Europese Unie geslecht zijn, is het voor werkgevers gemakkelijker geworden om arbeidsmigranten een contract aan te bieden. Arbeidsmigratie is daarnaast ook een aspect van de globalisering van de economie, waarbij steeds meer Brabantse bedrijven internationaal opereren en Europa en de wereld als één arbeidsmarkt ervaren.

De zoektocht naar geschikt personeel is van alle tijden [bron=//www.studystore.nl/p/9789023235422/de-nederlandse-industrie-vernieuwing-verwevenheid-en-spreiding] Winsemius 1949 in De Nederlandse industrie: vernieuwing, verwevenheid en spreiding, O. A. L. C. Atzema, E. Wever. [bron=//www.brabant.nl/subsites/het-nieuwste-brabant.aspx]Bron: Paul Brusse, Van achterstand naar voorsprong? De economische positie an Noord Brabant in Nederland van 1650 tot 2010 , in Wim van de Donk e.a. Het Nieuwste Brabant.[bron=#]E.D.M. de Koning, Industrialisatie en Onderwijs in Preadviezen ter concretisering van een Welvaartsplan voor de provincie Noord-Brabant. [bron=//www.levensloopbrabant.nl/thema/baby-s-in-brabant/19/gastarbeiders-in-brabant.html]Bron: Erfgoed Brabant, Gastarbeiders in Brabant[/bron][/bron][/bron][/bron]

Werkgelegenheid in Brabant van 1900 tot nu

De sterke internationale oriëntatie van de Brabantse economie maakt dat steeds meer buitenlanders in onze regio wonen. Omgekeerd gaan steeds meer Brabanders in het buitenland aan de slag. Wie de cijfers tot zich door laat dringen, ziet dat het gezicht van arbeidsmigratie in de praktijk vooral wordt bepaald door arbeidskrachten uit Midden- en Oost-Europa (MOE-landen). Sinds de toetreding van Polen tot de Europese Unie op 1 mei 2004 kwamen tienduizenden arbeidsmigranten deze kant op, om aan de slag te gaan als vrachtwagenchauffeur, bouwvakker of fruitplukker. Zij kwamen af op het relatief goed betaalde werk. De loonverschillen tussen de Europese lidstaten vormen de belangrijkste motor achter deze vorm van arbeidsmigratie. Gemiddeld liggen de lonen hier zo’n vier keer hoger dan in Polen. In vergelijking met hun thuisland kunnen Poolse arbeidsmigranten hier dus een goede boterham verdienen.

Internationale werknemers in Brabant [bron=//docplayer.nl/7234858-Economische-analyse-internationale-werknemers-studenten-en-zelfstandigen-in-nederland-regiorapport-zuid-nederland.html]Bron: Decisio, Economische analyse internationale werknemers, studenten en zelfstandigen in Nederland, 2015  [/bron]
Meer arbeidsmigranten dan kenniswerkers 

Werkgelegenheid in Brabant van 1900 tot nu

Ook vanuit andere landen in Midden- en Oost-Europa, zoals Slowakije, Tsjechië en Slovenië, Roemenië en Bulgarije, nam het aantal arbeidskrachten toe: in 2015 stonden 177.000 MOE-landers in Nederland ingeschreven als inwoner of als werknemer. [bron=//www.cbs.nl/nl-NL/menu/informatie/beleid/publicaties/maatwerk/archief/2015/150622verweyjonkermoelandersenzuideuropeanen20152.htm]Op 1 januari 2015 stonden 176 705 eerste generatie MOE-landers ingeschreven in de Gemeentelijke Basis Administratie. Bron CBS [/bron] Van de door sommigen zo gevreesde massale immigratie lijkt overigens geen sprake, MOE-landers vormen zo’n 1 procent van de Nederlandse bevolking. Bovendien zijn wij niet eens zo aantrekkelijk voor de ‘nieuwe Europeanen’: de meeste van de 1,5 miljoen Polen die sinds 2004 hun land hebben verlaten, zijn volgens de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid naar Ierland en het Verenigd Koninkrijk gegaan. [bron=//www.wrr.nl/publicaties/publicatie/article/in-betere-banen/]Bron WRR, In betere banen[/bron] Anders dan daar werken veel Midden- en Oost-Europeanen in Nederland aan de onderkant van de arbeidsmarkt; meestal in de industrie of tuinbouw, via uitzendbureaus en op tijdelijke contracten. Ook in Brabant zijn MOE-landers belangrijke arbeidskrachten in concurrentiegevoelige en arbeidsintensieve sectoren als de vleesverwerkende industrie. Het gaat in veel gevallen om laagbetaald, laaggekwalificeerd en flexibel werk aan de onderkant van de arbeidsmarkt.

Waar wonen MOE-landers? [bron=//www.cbs.nl/nl-NL/menu/informatie/beleid/publicaties/maatwerk/archief/2015/150622verweyjonkermoelandersenzuideuropeanen20152.htm]De populatie van kaart bestaat uit alle eerste- en tweedegeneratieallochtonen die op 1-1-2015 ingeschreven staan in de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) en afkomstig zijn uit Bulgarije, Hongarije, Slovenië, Polen, Roemenië, Estland, Letland, Litouwen, Tsjechië, Slowakije en Voormalig Tsjecho-Slowakije.[/bron]
Inwoners geboren in een MOE-land per gemeente in 2015