‘WAAR GEEN GEZAG IS,
ZIJN DE CRIMINELEN
HET GEZAG’
...
...
Subtitle
Toine Spapens, hoogleraar criminologie aan de Tilburg University
Noord-Brabant, de meest misdadige provincie van Nederland? Het is een vraag die nauwelijks met een eenduidig ja of nee valt te beantwoorden, vindt Toine Spapens, hoogleraar criminologie aan de Tilburg University. “Op het eerste gezicht spreken de signalen duidelijke taal. Of het nu gaat om wiet, xtc of de georganiseerde misdaad; we staan overal prominent in de statistieken. Brabantse steden scoren jaar in, jaar uit hoog in de misdaadmonitor van het Algemeen Dagblad. Nergens worden zoveel hennepkwekerijen en laboratoria voor synthetische drugs opgerold als hier, en Brabantse criminele bendes staan bekend als heel gewelddadig. Tegelijk is het lastige materie omdat er weinig goed vergelijkend onderzoek voorhanden is. Er zijn meer streken in Europa die op dat terrein een slechte naam hebben zoals Galicië, het gebied rondom Kaunas in Litouwen, en Sicilië natuurlijk. Wat tref je aan als je die cases scherp onder de loep neemt? Wat zijn de overeenkomsten? Wat de verschillen? Wat zeggen die over de Brabantse situatie? Er is veel meer vergelijkend internationaal onderzoek nodig om de criminaliteit in Brabant in het juiste perspectief te plaatsen.”
Dat de criminaliteit in Brabant een groeimarkt is omdat ‘de kunst van het wegkijken’ er tot in de perfectie wordt beheerst, wil er bij de criminoloog niet in. “Ik vind dat een mythe.
Subtitle
Brabant is een samenleving van hechte netwerken en gemeenschappen met eigen sociale codes, waarbinnen soms ook bepaalde criminele subculturen naar voren kunnen komen. Als de eigen gemeenschap weinig last heeft van de georganiseerde praktijken van die groepen, is de kans groot dat de burger niet goed weet wat hij ermee aan moet. Maar dat is wat anders dan dat er bewust een oogje toegeknepen wordt. Ik woon in een straat waar het pand van de slager die ermee is opgehouden leeg staat. Van tijd tot tijd wordt dat pand verhuurd. Meestal aan allerlei schimmige types die er een winkeltje openen en in cabrio’s aan en af komen rijden. Al na een paar weken begint de hele dag in die winkel staan te veel op werken te lijken en na een maand of wat is de zaak weer dicht. Iedereen in de straat ziet dat, iedereen heeft er zijn bedenkingen en vermoedens bij. Maar wat dan? Bellen? Wie of wat moet je bellen? Je hebt geen bewijs dat het startkapitaal van de plantjes kwam en de personen in kwestie hebben een eventueel strafblad niet op hun voorhoofd geplakt. Het voelt ook al snel als onterecht lopen profileren, zo van: de prijs van de auto past niet bij het type dat erin rijdt. Zolang je als bewoner zelf weinig merkt van wat er in zo’n pand gebeurt, onderneem je dus geen actie. Maar werkt dat in bijvoorbeeld Assen zoveel anders dan in mijn straat?", vraagt Spapens zich hardop af.
Dat de criminaliteit in Brabant groeit omdat de kunst van het wegkijken goed wordt beheerst, is een mythe.
Subtitle
Schemertoestand
In diverse wetenschappelijke publicaties heeft Spapens zich de afgelopen jaren gebogen over de oorzaken voor de ‘criminalisering’ van de provincie. “In de bestuurlijke chaos na de 80-jarige oorlog was Brabant het toneel van wetteloosheid en konden sommige plekken uitgroeien tot vrijstaten die als uitvalsbasis dienden voor dievenbendes. De bewoners profiteerden daar vaak van want ze konden goedkoop aan gestolen spul komen. Daarnaast was de provincie verdeeld in verschillende jurisdicties. De criminelen gingen precies op de grenzen daartussen zitten met als gevolg dat iedereen naar elkaar wees en niemand optrad. En waar geen gezag is, zijn de criminelen het gezag. Toen in de Franse tijd de eenheidsstaat werd gevestigd en de marchaussee ging optreden, was het binnen een paar jaar gedaan met die bendes. “
Spapens denkt dat het naoorlogse woonwagenbeleid in Brabant ook een negatieve uitwerking heeft gehad op de criminaliteit.
Dat de criminaliteit in Brabant groeit omdat de kunst van het wegkijken goed wordt beheerst, is een mythe.
Subtitle
“Woonwagenbewoners werden geconcentreerd in grootschalige, regionale centra. Ze leefden daar onder slechte omstandigheden, zonder uitzicht op werk en werden daardoor naar de rand van de maatschappij gedreven.” De laatste decennia wordt het beeld gedomineerd door diverse vormen van georganiseerde criminaliteit die zowel harder en gewetenlozer, als professioneler en lucratiever zijn. De smokkel en de jeneverstokerijen mogen dan in de ogen van menige Brabander nog een nostalgisch tintje hebben, van de laboratoria waar xtc-pillen en amfetaminen worden gemaakt en de hedendaagse hennepkwekerijen en ‘wietschuren’ kan dat niet worden beweerd. Sommige Brabantse criminelen is het gelukt een goed renderend internationaal drugs-imperium op te bouwen. Ze kennen de afzetmarkten en de logistieke kanalen, hebben wereldwijd hun contacten binnen de misdaadscene en ook financieel weten ze waar Abraham de mosterd haalt.
Subtitle
Bovenwereld
“Je ziet zelfs het ontstaan van een ondergrondse economie waar veel geld in omgaat. Er zijn alleen in de regio Tilburg naar schatting zo’n 2500 criminelen actief in de wietteelt, waarvan er honderd tot honderdvijftig criminelen het echte grote geld verdienen, elk zo’n vijf á tien miljoen per jaar. Alles wat daaronder hangt moet het met veel minder doen, maar haalt toch nog makkelijk dertig tot veertig duizend Euro, alles zwart uiteraard.” Een groot deel van dit geld wordt verbrast, maar zorgwekkender is dat deze geldstromen steeds vaker in de bovenwereld opduiken. Vastgoed is algemeen erkend als bedrijfstak om dubieus verkregen geld te witten, maar veel geld wordt ook gestoken in kleine bedrijfjes. De morele verrotting slaat hierdoor veel breder toe. Soms voelt de crimineel zich ook een betrokken Brabander en zet zijn revenuen in om de lokale samenleving een dienst te bewijzen. Spapens: “Je ziet er die sportclubs sponsoren. Ik weet van een dorp waar het glas in lood in de kerk gerestaureerd werd op kosten van een criminele weldoener. Van de maffia is bekend dat ze ook een sociale functie vervult. De vraag is: hebben wij dat in Brabant ook?”
Subtitle
Het zijn situaties die overheid en openbaar bestuur ernstig in verlegenheid kunnen brengen en de integriteit van bestuurders raken. “Het is een lastig dilemma hoe daarmee om te gaan. Elke bestuurder kan de voorbeelden uit zijn mouw schudden. Maar voor een burgemeester geldt net zo goed: kan ik het hard maken?”, zegt Spapens. Wat te doen om Brabant van zijn belabberd crime-cv af te helpen? Is repressie de oplossing? Of een taskforce drugscriminaliteit in Brabant, waarbij over een breed front wordt geprobeerd drugsbendes en criminele netwerken te ontmantelen. Of het BIBOB-beleid aanscherpen, dat inzoomt op de antecedenten van geldschieters. Sommige grote steden zitten op de lijn van de gecontroleerde wietteelt, waarmee je de drugsbaronnen van een deel van hun winst berooft. Anderen zien meer in ‘maatschappelijke weerbaarheid’, een soort firewall die voorkomt dat criminelen infiltreren in bovengrondse circuits.
Subtitle
Harde klappen
“De provincie en veel gemeenten Noord-Brabant screenen veel meer dan in andere provincies. Toch zie je nog altijd uitwassen. Uit een onderzoek dat we vorig jaar deden bleek bijvoorbeeld dat sommige Turkse vriendschapsverenigingen gokholen waren die gewoon subsidie kregen. Repressie helpt zonder meer”, beweert Spapens. “De xtc-productie daalde fiks toe er druk op de ketel werd gezet. De kopstukken van die organisaties kregen forse gevangenisstraffen waardoor ze soms wel een jaar of tien waren uitgeschakeld. Maar het kan ook leiden tot ongewenste neveneffecten. In de periode dat politie en justitie de xtc-bendes op de huid zaten, werden de wiethandelaren slapende rijk omdat er voor hen geen opsporingscapaciteit overbleef.” En is het werkelijk zo mooi als het lijkt? “Volgens de taskforce zijn er door gerichte politie-inzet vorig jaar vijfenveertig criminele samenwerkingsverbanden opgerold.Maar dat leidt nu amper tot lange veroordelingen”, licht Spapens toe. “Soms zit de oplossing in een heel andere hoek. De succesvolle bestrijding van de xtc-handel en productie was voor een belangrijk deel te danken aan de maatregel van de Chinese overheid om paal en perk te stellen aan de uitvoer van de belangrijkste grondstoffen en chemische bestanddelen voor xtc. Totdat de criminelen daar weer wat op vonden door andere chemicaliën te gaan gebruiken.”
Subtitle
Volgens de Tilburgse wetenschapper is het vooral de truc om pragmatisch met criminaliteit in de samenleving om te gaan. “De drugscriminaliteit ban je voorlopig niet uit. Door ons beleid van de laatste dertig jaar hebben we de rol gekregen van de supermarkt waar voor buitenlandse dealers alles te koop is. Je moet het beheersbaar houden, dat is de boodschap. Je weet dat gras blijft groeien, maar als je het niet maait wordt het gazon een puinhoop. Een zeker evenwicht is echter onvermijdelijk. De overheid kan ze nu eenmaal niet hetzelfde aanpakken als terroristen. Je moet vooral voorkomen dat criminelen zich onaantastbaar gaan voelen. Als ze het gemeentehuis in brand steken, overheidspersoneel bedreigen of de weldoener uithangen moet je harde klappen uitdelen.”